“บ่อเกลือ” อำเภอหนึ่งในจังหวัดน่านที่มีเรื่องราวและความน่าสนใจมากมายเสียจนเราต้องตั้งหน้าขับรถผ่านเส้นทางเลี้ยวลดคดเคี้ยวจากอำเภอเมืองมากว่า 80 กิโลเมตร เพียงเพราะอยากจะเห็นบ่อน้ำเกลือกลางหมู่บ้านที่ใช้ผลิต “เกลือสินเธาว์” เกลือภูเขาที่มีเพียงแห่งเดียวในโลกเท่านั้น

เดิมทีบ่อเกลือมีชื่อว่า “เมืองบ่อ” ซึ่งก็น่าจะหมายถึงบ่อน้ำเกลือสินเธาว์นี่แหละ มีเรื่องเล่าสืบต่อกันมาว่า ในอดีตกาลเมืองบ่อแห่งนี้เป็นชุมชนขนาดใหญ่และภายในพื้นที่รอบๆ นี้เคยมีบ่อน้ำเกลือสินเธาว์มากถึง 9 บ่อด้วยกัน แต่ก่อนที่จะมีชุมชนมาอาศัยอยู่นั้น บริเวณนี้เคยเป็นป่าทึบมาก่อนจนมีนายพรานผู้หนึ่งผ่านมาเห็นเหล่าสัตว์ทั้งหลายมากินน้ำกันที่นี่ พอได้ชิมดูจึงรู้ว่าน้ำมีรสเค็ม ความได้ล่วงรู้ไปถึงหูของเจ้าหลวงภูคาและเจ้าหลวงบ่อ จึงได้เกิดการแข่งขันพุ่งสะเน้า (หอก) เพื่อครอบครองบ่อน้ำเกลือ เจ้าหลวงภูคาพุ่งหอกออกไปทางทิศตะวันตกของลำน้ำมาง ส่วนเจ้าหลวงบ่อพุ่งหอกไปทางทิศตะวันออกของแม่น้ำมาง ซึ่งทั้งสองจุดที่หอกพุ่งไปถึงนั้น ชาวบ้านที่มาชมการแข่งขันก็ได้นำหินมากองไว้และตั้งเป็นโรงหอทำพิธีระลึกตอบแทนบุญคุณเจ้าหลวงทั้งสองทุกปี ชาวบ้านเชื่อกันว่าบ่อน้ำเกลือแต่ละบ่อนั้นมี “เจ้าซางคำ” คอยปกปักรักษาอยู่ ดังนั้นทุกวันแรม 9 ค่ำ เดือน 5  ชาวบ้านบ่อหลวงจะทำพิธีบวงสรวงเจ้าหลวงบ่อเรียกว่า “พิธีแก้ม” จะมีการเลี้ยงเจ้าหรือเลี้ยงผี เพื่อขอบคุณสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ได้ปกป้องคุ้มครองและให้เกลือแก่พวกเขาใช้ทำมาหากินมาตลอดระยะเวลา 1 ปี รวมถึงในช่วงเข้าพรรษาที่ทางหมู่บ้านจะปิดไม่ให้บุคคลภายนอกเข้าออกด้วยยานพาหนะทุกชนิดด้วยเช่นกัน

ส่วนวิธีการผลิตเกลือสินเธาว์ของชาวบ่อเกลือมีด้วยกันหลายขั้นตอนและยังคงใช้วิธีการแบบดั้งเดิมอยู่ เริ่มจากการสร้างเตาด้วยดินเหนียวให้มีลักษณะเป็นรูปโดมและเว้นความกว้างของปากเตาไว้ประมาณ 1 เมตรเพื่อวางกระทะใบบัวไว้ด้านบน ส่วนน้ำเกลือจะถูกตักจากบ่อส่งผ่านมาตามท่อสู่บ่อพักน้ำของแต่ละบ้าน เมื่อน้ำเกลือถูกพักไว้ให้สิ่งปนเปื้อนตกตะกอนแล้วจึงตักน้ำมาต้มในกระทะอีกกว่า 4 ชั่วโมง จนเกลือตกผลึกค่อยตักขึ้นมาพักไว้ในชะลอมไม้ไผ่ที่แขวนอยู่ด้านบนให้สะเด็ดน้ำ แล้วค่อยนำเกลือไปเติมสารไอโอดีนก่อนบรรจุใส่ถุงพร้อมขาย นอกจากเกลือสินเธาว์ที่มีวางขายอยู่ตามบ้านแล้ว ชาวบ้านยังนำไข่ไก่มาต้มในน้ำเกลือจนเปลือกไข่ถูกผลึกเกลือเกาะไว้จนขาวโพลนไปหมด เวลากินก็จะได้รสเค็มปะแล่มๆ จากเกลือที่ติดนิ้วอยู่โดยไม่ต้องพึ่งซอสปรุงรสอะไรเพิ่มเข้าไปอีก พอได้เดินชมวิธีการต้มเกลือสินเธาว์ตามบ้านต่างๆ แล้ว เราก็ไม่ลืมที่จะไปเดินดูชาวบ้านตักน้ำเกลือจากบ่อที่เหลืออยู่เพียง 2 แห่งเท่านั้นในหมู่บ้าน ซึ่งเค้ามีกฎเหล็กห้ามบุคคลภายนอกขึ้นไปเหยียบบนปากบ่อโดยเด็ดขาด เราจึงทำได้แค่ชะโงกหน้าอยู่ตรงปากบ่อเท่านั้น อีกหนึ่งกิจกรรมที่น่าสนใจของชาวบ้านก็คือ การล้างทำความสะอาดกระทะต้มเกลือในลำน้ำมางนั่นเอง ด้วยความที่กระทะแต่ละใบเมื่อถูกต้มมาเป็นเวลานานๆ คราบเกลือที่เกาะอยู่ก็จะหนาขึ้นๆ รวมถึงคราบเขม่าควันที่เกาะอยู่ที่ก้นกระทะด้วยเช่นกัน การที่จะขัดล้างทำความสะอาดจึงต้องอาศัยแรงและเวลาอยู่พอสมควร ชาวบ้านจึงมักจะนำกระทะเหล่านี้ไปแช่ไว้ในลำน้ำมาง เพื่อให้กระแสน้ำและทรายแม่น้ำชะล้างคราบเกลือให้ออกไป รวมถึงการใช้หินแม่น้ำมาขัดล้างกระทะให้สะอาดเอี่ยมดังเดิม ซึ่งวิถีชีวิตการต้มเกลือนี้ถูกสืบทอดกันมายาวนานหลายชั่วอายุคน โดยที่ทุกๆ ขั้นตอนก็ยังคงเรียบง่ายไร้เครื่องมือหรืออุปกรณ์อำนวยความสะดวกใดๆ ที่สำคัญวิธีการต้มเกลือสินเธาว์แบบโบราณนี้เรายังคงหาชมได้ที่บ่อเกลือเพียงแห่งเดียวเท่านั้นอีกด้วย

เดินเที่ยวกันจนทั่วหมู่บ้านแล้ว ก่อนกลับก็อย่าลืมแวะซื้อเกลือภูเขาซักถุงสองถุงติดไม้ติดมือกลับไปเป็นของฝาก รวมถึงผลิตภัณฑ์เกลือขัดผิวและหัตถกรรมงานฝีมือจากชาวบ้านในท้องที่ที่มีมาวางจำหน่ายให้เราได้เลือกสรรกันพอหอมปากหอมคอ ส่วนใครที่เกิดติดใจความเรียบง่ายและเงียบสงบของอำเภอบ่อเกลือก็น่าจะลองมองหารีสอร์ท หรือโฮมสเตย์ในบริเวณใกล้ๆ พักดูซักคืน เราเชื่อว่าอัธยาศัยดีๆ และความน่ารักของชาวบ้านบ่อเกลือทุกคนจะทำให้นักท่องเที่ยวประทับใจไม่รู้ลืมเลยทีเดียว

ที่อยู่ : อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน

GPS : 19.150276, 101.155004

เบอร์ติดต่อ : ที่ว่าการอำเภอบ่อเกลือ 0 54 778 062

ช่วงเวลาแนะนำ : การต้มเกลือมีให้ชมกันตลอดทั้งปี ยกเว้นช่วงเข้าพรรษา

ไฮไลท์ : ชมบ่อน้ำเกลือกลางภูเขาแห่งเดียวในโลก ซึ่งที่บ้านบ่อเกลือเหลือเพียง 2 บ่อ

กิจกรรม : ชมการต้มเกลือสินเธาว์ และเรียนรู้วิถีชีวิตของชาวบ่อเกลือ รวมถึงหาซื้อของที่ระลึก ของฝาก และเกลือสินเธาว์

จากตัวเมืองน่านวิ่งไปตามทางหลวงหมายเลข 1080 (น่าน-ทุ่งช้าง) ระยะทางประมาณ 59 กิโลเมตรเมื่อมาถึงอำเภอปัวให้เลี้ยวขวาไปตามทางหลวงหมายเลข 1256 (ปัว-ดอยภูคา-บ่อเกลือ) อีกประมาณ 46 กิโลเมตรก็จะถึงอำเภอบ่อเกลือ

รถประจำทาง
จากอำเภอปัวมีรถโดยสารสายปัว-บ่อเกลือวิ่งรับส่งตั้งแต่เวลา 7.30 น.-14.00 น.