เที่ยวนอกตัวเมืองพะเยา กับเส้นทาง Adventure 4 อำเภอ ดอกคำใต้ - เชียงม่วน - จุน - ภูซาง
ถ้าลองนึกถึง จังหวัดพะเยา หนึ่งใน 9 จังหวัดทางภาคเหนือของไทย เราก็คงจะนึกถึงแต่ กว๊านพะเยา ที่โด่งดัง ใครไปใครมาก็ต้องแวะ แต่หลายคนอาจไม่เคยรู้ว่าพะเยาไม่ได้มีดีแค่กว๊านพะเยานะ ยังมีเส้นทาง Adventure 4 อำเภอที่รอให้เราไปผจญภัยในเมืองเก่าแก่แห่งนี้
ก่อนออกเดินทางแทบทุกครั้ง เรามักจะเข้าวัดไหว้พระกันก่อนเพื่อความอุ่นใจในการเดินทาง ดังนั้นเมื่อมาถึงพะเยา อำเภอแรกที่เราต้องผ่านก่อนไปอำเภออื่นก็คืออำเภอเมือง เราจึงเลือกไปไหว้พระที่ "วัดห้วยผาเกี๋ยง" วัดนี้เป็นวัดที่ตั้งอยู่บนเนินเขาที่มีแต่หิน และหน้าผา แถมยังเป็นแนวเขตเดียวกันกับเมืองโบราณเก่า หรือที่เรียกว่า เมืองผายาว และพูดเพี้ยนมาเป็น เมืองพะเยา ในปัจจุบันนี่เอง
ส่วนเหตุผลที่เราเลือกมาวัดห้วยผาเกี๋ยงนี้ เพราะเราตั้งใจมาชมงานประติมากรรมพระพุทธรูปแกะสลักนูนสูงปางต่างๆ ที่แกะสลักไว้บนหินทรายอย่างวิจิตรสวยงาม บรรยากาศภายในวัดร่มรื่นเต็มไปด้วยต้นไม้สูงใหญ่ และด้วยความที่เป็นหน้าผานี่เองที่ทำให้เราต้องมีการผจญภัยแบบย่อม ๆ โดยต้องเกาะราวหย่อนตัวลงบันไดแคบ ๆ เพื่อไปชมความงามด้านล่าง
เดินจนทั่วลัดเลาะริมผาจนสุด ก็ถึงเวลาที่ต้องเดินทางไปอำเภอต่อไปกันแล้วละ
ถ้ำปางงุ้น ตั้งอยู่ในเขตอุทยานแห่งชาติดอยภูนาง จึงจำเป็นต้องมีเจ้าหน้าที่นำในการเดินทางขึ้นไปชมถ้ำ เส้นทางชมถ้ำนั้นเราต้องเดินฝ่าไร่ข้าวโพดขึ้นเนินเขามา ผ่านป่า ผ่านเขา เรียกว่าผ่านร้อนผ่านหนาวกันเลย ระยะทางจนถึงปากถ้ำ รวม 700 เมตร แต่ไม่ใช่ทางราบนะ เป็นทางขึ้นดอยชัน ๆ ตลอดทาง (ควรฟิตกำลังขานิดหน่อยก่อนเดินทาง) ที่สำคัญคือ รองเท้าต้องพร้อม!!
ภายในถ้ำเป็นที่ราบกว้าง มีทั้งหมด 5 โถง ผนังถ้ำมีหินงอกหินย้อยที่สวยงาม เดินเข้าไปด้านในจะมีหยดน้ำหยดลงจากเพดานถ้ำ ดูแล้วอาจจะหยดเยอะไปหน่อยจนต้องเอาถังรองน้ำไว้ แต่จริง ๆ น้ำที่หยดมานี้เป็นน้ำที่ใช้อุปโภคสำหรับพระสงฆ์ที่ขึ้นมาธุดงค์ในถ้ำ นอกจากนี้ยังมีหินที่ตกผลึกส่องแสงประกายแวววับงดงามให้เราชมด้วย
ส่วนสถานที่ท่องเที่ยวอื่น ๆ ของอำเภอดอกคำใต้ ก็ยังมีอีหลายที่ เช่น ม่อนทานตะวัน ผาเทวดา ผาที่นักผจญภัยต้องเดินทางไกลเพื่อไปโรยตัวหน้าผาเทวดา แถมต้องใช้เวลาค้างแรม 2 วัน 1 คืนในการเดินทางอีกด้วย เสียดายที่ครั้งนี้มาในช่วงฤดูน้ำป่าไหลหลากทำให้การไปพิชิตผาเทวดาต้องติดไว้ก่อน
ช่วงแรก ๆ ก็ล่องเรือกันไปชิล ๆ สบาย ๆ เพราะน้ำนิ่ง พายชมธรรมชาติสองฝั่ง และฟังพี่เจ้าหน้าที่เล่าถึงประวัติของลำน้ำยมว่า เป็นแม่น้ำที่มีต้นกำเนิดอยู่ในป่าดงดิบสูงชันสลับซับซ้อนบนเทือกเขาผีปันน้ำ และเทือกเขาแดนลาว กระแสน้ำจะเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล พืชใต้น้ำที่นี่มีเพียงชนิดเดียวคือสาหร่ายหางกระรอก ส่วนสัตว์ที่พบมากก็เป็นพวก ปลาตะเพียน ปลาสร้อย ปลาซิว และปลารากกล้วย ขณะที่ฟังเพลิน ๆ อยู่นั้น เราก็ได้ยินเสียงกระดึงดังแว่วมา หันไปอีกทีก็พบว่าเป็นเสียงจากควายเจ้าถิ่นที่กำลังดู และรู้สึกสนใจพวกเราอยู่ไม่น้อย (กระดึง เครื่องโลหะมีรูปคล้ายกระดิ่ง มีลูกกระทบแขวนอยู่ภายในหรือห้อยกระหนาบอยู่ภายนอก มักใช้แขวนคอสัตว์เช่นวัวควาย เพื่อให้เกิดเสียงดัง) 
ไม่นานเราก็มาถึงจุดโหดของลำน้ำยมกันแล้ว จับแน่น ๆ มือคล้องเชือกไว้ ถ้าไม่มั่นใจกลัวหลุดจากเรือ แนะนำให้นั่งลงกับพื้นเลยครับ 
หลังจากล่องแก่งเสร็จ ทุกคนก็บ่นหิว แต่ตอนนี้อยู่กลางป่า พี่เจ้าหน้าเลยจัดเตรียมอาหารเป็นปิ้งย่างสไตล์เชียงม่วนไว้รอเรา ปลาย่าง ไส้ย่าง หมูย่าง ทุกอย่างที่พี่หาได้แถวลำน้ำยม พี่นำมาย่างทั้งหมด หน้าตาอาจดูไม่ชิน แต่ถ้าได้ลองลิ้มสักคำจะติดใจ 
เมื่อท้องอิ่มก็ได้เวลาไปลุยกันต่อ เราขึ้นรถอิแต๊กไปวนอุทยานไดโนเสาร์ แก่งหลวง ที่นี่เราจะได้พบซากดึกดำบรรพ์ไดโนเสาร์ขนาดใหญ่ชนิดกินพืช สายพันธุ์ "ซอโรพอด" อายุประมาณ 130 ล้านปี แถมยังเป็นการค้นพบครั้งแรกในภาคเหนือของไทยอีกด้วย
หลังจากค้นพบแล้ว ทางจังหวัดพะเยาจึงได้จัดพื้นที่บริเวณที่พบซากดึกดำบรรพ์นี้ให้เป็นพื้นที่เรียนรู้ ให้เด็ก ๆ รุ่นหลังได้มาศึกษา และร่วมกันดูแลอนุรักษ์สิ่งอันล้ำค่าให้กับคนในพื้นที่นี้ต่อไปด้วย
2. ฝั่งต้าไชยสถาน ฝั่งต้าหรือหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า ฝั่งต้าไชยสถาน มีลักษณะการกัดเซาะพังทลายของดินภูเขาเตี้ยๆ ทำให้เกิดรูปร่างคล้ายเสาแหลมๆ เรียงรายติดต่อกันเป็นแนวยาว 200 เมตร มีความสูงประมาณ 25 เมตร ส่วนสระน้ำด้านหน้าไว้สำหรับเป็นที่พักผ่อนหย่อนใจ เหมือนเป็นสวนสาธารณะของชาวเชียงม่วนก็ว่าได้
3. พระธาตุภูปอ ตั้งอยู่บนยอดเขาที่สามารถมองเห็นวิวทิวทัศน์ได้ 360 องศา มองเห็นชุมชนของอำเภอเชียงม่วนได้เกือบทั้งหมด เช่น บ้านมาง บ้านหลวง และยังสามารถมองเห็นฝั่งต้าได้อย่างชัดเจน ใครสายบุญต้องชอบที่นี่แน่นอนทั้งวิวสวย และเงียบสงบ เราได้มีโอกาสมาตักบาตรท่ามกลางหมอก และอากาสเย็นสบาย ฟินจนอธิบายออกมาเป็นคำพูดได้ไม่หมดเลยครับ ต้องลองไปดูนะ
ตามตำนานเล่าไว้ว่า ครั้งนึงพระพุทธเจ้าได้เดินทางมาเผยแพร่พระพุทธศาสนาที่เขาลูกนี้ ชาวบ้านต่างนำเครื่องอุปโภคไปถวาย และสิ่งที่ถวายมากเป็นพิเศษคือใบพลู ถวายเยอะจนกองเป็นภูเขา พระพุทธองค์จึงได้ทรงตรัสห้ามว่า "พลูพอแล้วนะ" หรือภาษาคำเมืองว่า "ปูปอแล้ว" ดังนั้นพระธาตุนี้ จึงมีชื่อว่า "พระธาตภูปอ" นั่นเอง 
4. เส้นทางจักรยานรอบชุมชนเชียงม่วน ใครชอบชีวิตสโลไลฟ์เยี่ยมชมชุมชน แนะนำให้ปั่นจักรยานรอบ ๆ ได้เลย จะแวะจิบกาแฟ หรือจะไปปั่นไปไหว้พระใกล้ ๆ ก็ถือเป็นพักผ่อนไปอีกแบบ 
ระหว่างที่ทำความรู้จักกับม้า ผมได้สังเกตเห็นว่า ถ้าม้าตัวผู้อยู่ใกล้กัน ม้าจะพยศเพราะมันข่มกันขึ้นเป็นจ่าฝูง ดังนั้นเราจึงจำเป็นต้องพาม้าเดินวนตาม ๆ กันสักสองสามรอบก่อน ให้มันชินกับการเดินตามกัน นอกจากนี้เรายังได้เรียนรู้การสวมสายโกลนให้ถูกวิธี และสังเกตพฤติกรรมของม้า เช่น ถ้าหูของม้าทั้ง 2 ข้างลู่ไปข้างหลังแสดงว่า ม้ามีอารมณ์โกรธ ถึงตอนนั้นก็เตรียมลงจากม้าดี ๆ ก่อนมันจะดีดเราลง พอเรียนรู้ทุกอย่างพอสมควรแล้ว ก็ถึงคราวต้องออกสนามจริงกันแล้ว
สำหรับคนที่ขี่ม้าครั้งแรกไม่ต้องห่วงว่าจะไม่ปลอดภัยระหว่างขี่ เพราะที่นี่มีเด็กจูงม้าพาเราเดินอย่างสบาย สองฝั่งเป็นวิวท้องนา และหมู่บ้านบนเนินเขา หากไปช่วงเย็นก็จะได้ชมพระอาทิตย์ตกที่สวยงามอีกด้วย
ระยะทางรวมแล้วประมาณ 4 กิโลเมตร ขากลับค่อนข้างมืดแล้วทำให้มองเห็นหิ่งห้อยที่เรืองแสงระยิบระยับอวดความงามในทุ่งนา ภาพตรงหน้าเราตอนนี้ได้ทั้งบรรยากาศ และความรู้สึกที่ดีไปพร้อม ๆ กัน กลับถึงฟาร์มก็มืดแล้ว กลับมาทานมื้อค่ำสไตล์คาวบอย และชมการแสดงจากเด็กจูงม้า โชคดีอีกอย่างที่คืนนี้ฟ้าเปิดสามารถมองเห็นดาวสวยงามเต็มท้องฟ้า
ต้นกำเนิดของน้ำตกเกิดจากสายน้ำอุ่นที่ไหลมาจากหินปูน ใต้น้ำตกเป็นแอ่งสีเขียวมรกตใส เหมาะสำหรับมาลงแช่น้ำคลายความหนาวให้ร่ายกายอบอุ่นสบายตัว นอกจากน้ำตกก็ยังมีเส้นทางศึกษาธรรมชาติให้เดินชมอีกด้วย
ก่อนเดินทางกลับเราก็ได้มีโอกาสไปแวะชมศูนย์วัฒนธรรมไทลื้อ ที่นี้ยังมีภูมิปัญญา และบ้านเฮือนตามแบบฉบับชาวไทลื้ออยู่เป็นจำนวนมาก อาหารพื้นเมืองก็อร่อยไม่แพ้ภาคไหนเลยครับ อย่างในขันโตกนี้ ก็มีทั้ง แอ่งแถะ จิ๋นซำพริก ปลาปิ้งอบ น้ำพริกถั่วเน่า แกงผักจอ และตบท้ายของหวาน ขนมปาด ขนมพื้นเมืองที่ผสมแป้งข้าวเจ้า น้ำตาล กะทิเข้าด้วยกัน มื้อนี้เป็นมื้อที่อิ่มและอร่อยที่สุดในการเดินทางครั้งนี้เลย ส่วนอำเภอภูซางนี้ยังเหลือหรือสถานที่ที่เรายังไม่ได้ไป ขอติดไว้ครั้งหน้า เราต้องกลับมาเจอกันใหม่แน่นอนครับ
