เช้าวันเสาร์ที่ 18 ก.พ. ตั้งใจปั่นจักรยานออกไปแต่เช้าก่อนพระอาทิตย์ขึ้น เพื่อไปเก็บภาพสวยๆ แต่ออกสาย กว่าจะออกตัวก็เจ็ดโมงกว่า แต่ไม่เป็นไร ไว้แก้ตัวใหม่พรุ่งนี้อีกวัน วันนี้ขอสำรวจพื้นที่ไปก่อน ระหว่างทางปั่นก็ส่งยิ้มให้หนุ่มนักปั่นไปหลายคน ทำให้เช้านี้สดใสเป็นพิเศษ (กำเดาไหลแบบสโลว์) ปั่นมาจนถึงทางสองแพร่ง มองไปทางที่เบี่ยงซ้ายเข้าซอยเล็ก ทางไปท้องนา เป็นทางยาวมาก เหมือนจะยาวไปจนถึงถนนเส้นหลักของอีกฝั่งนึงเลย น่าสนใจนะ เลยตัดสินใจหันหัวรถไปทางซ้ายแล้วปั่นตรงไปอย่างตื่นเต้น และนั่นก็เป็นการตัดสินใจที่ถูกต้องที่สุด เพราะมันเป็นแลนด์เสคปที่งดงามมากๆ สุดลูกหูลูกตา ท้องนาเขียวๆ อยู่รอบตัวถึง 360 องศา เรียกว่าหมุนรอบตัวเองอย่างช้าๆ เหมือนกับกำลังถ่ายทำเอ็มวีประกอบเพลงอยู่ก็ไม่ปาน แล้วที่เห็นไกลๆ นั่นก็เป็นบรรดาต้นตาลหลากหลายต้น ยืนเรียงรายเป็นระยะ แถมยังมีหมอกลงมาปกคลุมภาพวิวข้างหน้าอย่างนุ่มนวล นี่ถ้าพระอาทิตย์ยังทอแสงเป็นไข่แดงดวงกลมๆ อยู่ละก็ มันคงจะงามจนบรรยายออกมาเป็นตัวอักษรไม่ถูกเป็นแน่แท้ คิดในใจเลยว่า พรุ่งนี้เราจะต้องมาที่จุดนี้ให้ทันก่อนทุกอย่างมันจะสายเกินไปให้จงได้
เมื่อเก็บภาพความประทับใจเรียบร้อยแล้ว เวลาประมาณเคารพธงชาติ ก็ถึงเวลาต้องกลับไปกินมื้อเช้าที่รีสอร์ทก่อนที่จะออกไปเที่ยวที่ห้วยขาแข้ง
มื้อเช้ามีให้เลือกสองแบบคือแบบนี้ กับ แบบเป็นโจ๊กกินกะปลาท่องโก๋ เมื่ออิ่มแล้วก็เตรียมตัวออกไปเที่ยว วันนี้ตั้งใจจะไปหา สืบ นาคะเสถึยร วีรบุรุษแห่งผืนป่าห้วยขาแข้ง
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง อยู่ห่างจากตัวจังหวัดอุทัยประมาณ 90 กิโลเมตร ตามเส้นทางสายอุทัยธานี-หนองฉาง-ลานสัก ทางหลวงหมายเลข 3438 ถึงหลักกิโลเมตรที่ 53-54 เลี้ยวซ้ายเข้าไปประมาณ 15 กิโลเมตร จะถึงที่ทำการเขตด่านตรวจเขาหินแดง ซึ่งตั้งอยู่ริมห้วยทับเสลา เมื่อมาถึงจอดรถเรียบร้อยแล้ว เราก็เริ่มเดินทางเข้าสู่ห้วยขาแข้งโดยผ่านสะพานแขวนที่มีลำธารอยู่ด้านล่าง
ลำธารน่าลงไปเดินเล่นมาก ไว้ตอนขากลับค่อยแวะมาชม
เป้าหมายเราอยู่ที่นี่แล้ว เดินผ่านช่องแคบๆ นั้นเข้าไป มีสิ่งดีดีรอเราอยู่
และนี่คือบ้านของ สืบ ที่ดูแสนจะเรียบง่ายและธรรมดา
ขึ้นมาบนบ้านได้พบว่ามีเพียงสองห้องเท่านั้น ห้องด้านซ้ายเป็นห้องทำงาน ส่วนด้านขวาเป็นห้องนอน
และนี่คือภาพวาดลายเส้นของสืบ
ห้องทำงานที่ยังคงสภาพเดิม
สืบ จบชีวิตตัวเองในห้องนี้ด้วยปืนของเขาเองอย่างสงบ
เราสามารถลงสมุดเยี่ยมตรงจุดนี้ ภายในเล่มมีคำสั่งลาของสืบด้วย ข้อความดังนี้
"ผมมีเจตนาที่จะฆ่าตัวเอง โดยไม่มีผู้ใดเกี่ยวข้องในกรณีนี้ทั้งสิ้น"
ลงชื่อ นายสืบ นาคะเสถียร
31 ส.ค. 33
ของของผมในห้องนี้ทั้งหมด ผมขอมอบให้สถานีวิจัยสัตว์ป่าเขานางรำ เพื่อประโยชน์ในการศึกษาวิจัยและเผยแพร่ประชาสัมพันธ์
สืบ นาคะเสถียร
31 ส.ค. 33
อันนี้ลายมือเค้าเอง ^ ^
สืบ นาคะเสถียร เดิมชื่อว่า สืบยศ มีชื่อเล่นว่าแดง ถือกำเนิดที่ จ.ปราจีนบุรี เมื่อวันที่ 31 ธ.ค. 2492 เป็นบุตรของนายสลับ นาคะเสถียร อดีตผู้ว่าราชการจังหวัดปราจีนบุรี เรียนชั้นประถมต้นที่ รร.ประจำจังหวัดปราจีนบุรี และเรียนจบมัธยมที่ รร.เซนต์หลุยส์ สืบมีพี่น้องสามคน ตนเป็นคนโต โดยมีน้องชาย และน้องสาวตามลำดับ สืบมีบุตรสาวหนึ่งคน คือ ชินรัตน์ นาคะเสถียร
พ.ศ. 2512-2516 เข้าศึกษาในคณะวนศาสตร์ ม.เกษตร และเข้าร่วมกิจกรรมของนิสิตในมหาวิทยาลัย
พ.ศ. 2516 จบการศึกษาระดับปริญญาตรี จาก ม.เกษตร และได้เข้าทำงานที่กองสวนสาธารณะของการเคหะแห่งชาติ
พ.ศ. 2517 เข้าศึกษาระดับปริญญาโท สาขาวิชาวนวัฒนวิทยา คณะวนศาสตร์ ม.เกษตร จนสำเร็จการศึกษา
พ.ศ. 2518 บรรจุเข้ารับราชการ ตำแหน่งพนักงานป่าไม้ตรี กองอนุรักษ์สัตว์ป่ากรมป่าไม้ ไปปฏิบัติหน้าที่ราชการ ร เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาเขียว-เขาชมภู่ จ.ชลบุรี ปราบปรามจับกุมผู้บุกรุกทำลายป่า
พ.ศ. 2522 ได้รับทุนจาก British Council ไปศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยลอนดอน ประเทศอังกฤษ จนสำเร็จการศึกษาในสาขาวิชาอนุรักษ์วิทยา
พ.ศ. 2524 เดินทางไปปฏิบัติหน้าที่ในตำแหน่งหัวหน้าเขตห้ามล่าสัตว์ป่าบางพระ มีส่วนร่วมในการจัดการและประสานงาน รวมทั้งเป็นวิทยากรฝึกอบรมพนักงานพิทักษ์ป่าอีกหลายรุ่น
พ.ศ. 2526 กลับเข้าปฏิบัติราชการประจำฝ่ายวิชาการ กองอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมป่าไม้
พ.ศ. 2529 ปฏิบัติงานในหน้าที่หัวหน้าโครงการอพยพสัตว์ป่าตกค้างในพื้นที่อ่างเก็บน้ำเขื่อนรัชชประภา (เชี่ยวหลาน) จ.สุราษฎร์ธานี
พ.ศ. 2530 ปฏิบัติงานในโครงการศึกษาผลกระทบสภาพแวดล้อม เพื่อพัฒนาพื้นที่ป่าพรุโต๊ะแดง จ.นราธิวาส ต่อมาได้รับคำสั่งให้ดำรงตำแหน่งหัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าคลองแสง จ.สุราษฎร์ฯ อีก 1 ตำแหน่ง
เป็นอาจารย์พิเศษ ประจำภาควิชาชีววิทยา ม.เกษตรฯ
จัดเตรียมเอกสารข้อมูลทางด้านบทความและภาพถ่าย ทุ่มเทพลังกาย พลังใจ เพื่อคัดค้านการสร้างเขื่อนน้ำโจน ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร และการบุกรุกทำลายทรัพยากรธรรมชาติทุกรูปแบบ
พ.ศ. 2531 กลับมาปฏิบัติราชการที่กองอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมป่าไม้
พ.ศ. 2532 เข้ารับตำแหน่ง หัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง จ.อุทัยธานี
พ.ศ. 2533 จัดตั้งกองทุนเพื่อรักษาป่าห้วยขาแข้ง และทุ่งใหญ่นเรศวร
เป็นวิทยากรบรรยายและร่วมอภิปรายในโอกาสและสถานที่ต่างๆ ส่วนมากเป็นหัวข้อเรื่อง "การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและปัญหาที่เกี่ยวข้อง" "การอพยพสัตว์ป่าตกค้างในเขื่อนเชี่ยวหลาน" เป็นต้น
เขียนเอกสารโครงการเพื่อจัดการให้พื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง เป็นพื้นที่มรดกทางธรรมชาติของโลก
และนี่คือคำพูดของ " ชินรัตน์ นาคะเสถียร " ทายาทคนเดียวของพ่อแดง หรือสืบ นาคะเสถียร
.
น้ำฝนเล่าว่า " ตอนน้ำฝนอยู่กับคุณย่า จะเห็นคุณพ่อขอยืมเงินคุณย่าบ่อยครั้งจนชิน เพราะรู้ว่าคุณพ่อไม่มีเงินไปช่วยเหลือลูกน้องเวลาทำงาน "
.
น้ำฝน ยอมรับการสูญเสียและภูมิใจในตัวพ่อ ที่ทำงานเพื่อสัตว์ป่าและช่วยป่าห้วยขาแข้ง ในขณะที่คุณพ่อเสียชีวิต เธออายุเพียง 13 ปี
.
น้ำฝนได้พบพ่อเมื่อวันที่ 29 ส.ค.33 เธอดีใจมากที่พ่อมาเยี่ยมที่ ร.ร.วันทามารีย์ อ.เมือง จ.นครสวรรค์ และไม่คิดว่าจะเป็นครั้งสุดท้ายที่ได้พูดคุยกับพ่อก่อนที่จะจากกันไปชั่วนิรันดร์
1 กันยายน พ.ศ. 2533
"ชำระสะสางภาระหน้าที่รับผิดชอบ และทรัพย์สินส่วนตัวที่คั่งค้าง มอบหมายเครื่องใช้และอุปกรณ์ในการศึกษาวิจัยด้านสัตว์ป่า ให้สถานีวิจัยสัตว์ป่าเขานางรำ เพื่อนำไปใช้ประโยชน์ตามวัตถุประสงค์ดังกล่าว"
....เช้าตรู่เริ่มต้นตำนานแห่งนักอนุรักษ์ สืบ นาคะเสถียร นักอนุรักษ์ไทย ผู้ที่รักป่าไม้และธรรมชาติด้วย กาย วาจา และใจ....
และนี่เป็นคำเล่าของคนใกล้ชิดของสืบ
"วันที่ 31 ส.ค.ในวันนั้นผมยังจำได้ว่า พี่สืบก็ยังดูปกติธรรมดาเหมือนทุกวัน มาทำงานที่ออฟฟิศตามปกติ แต่จะมีอยู่ช่วงหนึ่ง ที่ผิดสังเกต แกนั่งเหมือนคนที่ตกอยู่ในอารมณ์ครุ่นคิดอะไรบางอย่าง การเอาของที่ยืมจากคนอื่นมาส่งคืน ซึ่งเราก็ไม่ได้ถือหรือวิตกจริตว่านั่นคือลางบอกเหตุอะไรหรือเปล่า จนกระทั่งถึงเวลาเย็นย่ำของวันที่ 31 ทุกคนก็มาเจอกันที่ครัวสถานที่ที่เรากินอาหารกันทุกๆ วัน มีการนั่งพูดคุยกันไปเรื่อย ในเรื่องของการเมืองบ้าง สังคมโดยรวม ในที่สุดก็วกมาที่เรื่องของงาน ก็สะท้อนอะไรออกมาให้เห็นหลายๆ อย่าง หรือจะเรียกได้ว่าเป็นการระบายครั้งสุดท้ายของพี่สืบเอง ..พอถึงเวลาประมาณ 5 ทุ่มของคืนวันที่ 31 ส.ค. 2533 ก่อนที่ทุกคนจะแยกย้ายกันไปพักผ่อน ผมก็เดินมาที่เป็นเหมือนโรงอาหารที่เราไม่ได้ใช้งานแล้ว อยู่ในความมืด พอสักพักหนึ่งพี่สืบก็เดินตามมา ผมก็นั่งคุยกับเจ้าหน้าที่คนหนึ่ง ซึ่งเขาเป็นเวรยามรักษาการณ์ในคืนนั้น พี่สืบก็เดินมา ก็ถามสารทุกข์สุขดิบของยามคนนั้น ซึ่งดูแปลกๆ เพราะอยู่กันมาตั้งนานไม่เคยถาม และขอบุหรี่สูบ อยากจะสูบบุหรี่ที่เป็นใบจาก ที่เป็นยาเส้นเหมือนคนที่บ้านป่าเขาปลูกกัน ก็นั่งคุยกัน หลังจากสอบถามอะไรเรียบร้อยแล้ว ตอนนั้นน่าจะประมาณเกือบๆ เที่ยงคืน ก็จะแยกย้ายจากกัน เจ้าหน้าที่ที่พี่สืบมาคุยด้วยเขาก็เดินไปตรวจเวรยามด้านอื่น ก็จะมีผมยืนอยู่กับพี่สืบ 2 คน พี่สืบก็บอกว่า เดี๋ยวพี่ไปละนะ ผมทำท่าว่าจะเดินไปส่ง แกก็บอก ไม่ต้องส่งหรอก แกไปได้ แล้วแกก็เดินห่างจากผมไปประมาณ 5-6 ก้าว แกก็หยุด ผมก็ยืนดูแกอยู่ แกก็หันมาและยกมือขึ้นมาโบกให้ผมเหมือนบ๊าย..บาย แล้วก็พูดออกมาคำหนึ่งว่า หม่อม..พี่ไปละนะ ผมก็บอก..ครับ หลังจากนั้นแกก็หันหน้า และเดินหายไปในความมืด หลังจากนั้น บุคคลที่ได้ยินเสียงปืนก็คือ เวรยาม เขาบอกว่าได้ยินเสียงปืนประมาณ 2 นาฬิกา ของวันที่ 1 ก.ย. แต่เป็นเสียงเบาๆ ซึ่งการได้ยินเสียงปืนในเวลาเช่นนั้น ในห้วยขาแข้งถือว่าเป็นเรื่องปกติ เพราะจะมีเสียงปืนทุกคืนจากชาวบ้านที่เข้าไปล่าสัตว์บ้าง จากพรานที่อื่นบ้าง เวรยามคนนั้นก็ไม่ได้สนใจอะไร"
หลังจากการเสียชีวิตของสืบ บรรดาเจ้าหน้าที่ระดับสูงของกรมป่าไม้ และผู้เกี่ยวข้องได้เปิดประชุมเพื่อหามาตรการป้องกันการบุกรุกป่าในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง โดย สืบ นาคะเสถียร ได้พยายามจัดตั้งการประชุมหลายสิบครั้ง แต่ไม่มีการตอบรับจากเจ้าหน้าที่สักครั้ง จนกระทั่งการเสียชีวิตของสืบ ทำให้มีข้อกล่าวว่า "หากไม่มีเสียงปืนในคืนนั้น การประชุมดังกล่าวก็คงไม่เกิดขึ้น"
ในที่สุด ความพยายามของสืบได้เป็นผลสำเร็จเมื่อปี พ.ศ.2534 เมื่อองค์การยูเนสโกประกาศให้เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร-ห้วยขาแข้ง เป็นแหล่งมรดกโลกในที่สุด
ใช่..การตายของเขาไม่สูญเปล่าเลยจริงๆ
เดือนพฤษภาคม ๒๕๓๓ รัฐมนตรีคนหนึ่งได้ไปตรวจพื้นที่จังหวัดอุทัยธานี ได้รับการบอกเล่าจากบริษัททำไม้ชื่อดังแห่งหนึ่งว่า มีการลักลอบตัดไม้ในห้วยขาแข้ง สืบรู้ดีว่าเป็นการกลั่นแกล้งเขา สืบถูกรัฐมนตรีผู้นั้นเรียกพบที่กรุงเทพฯ เขาเตรียมข้อมูลอย่างดี เพื่อชี้แจงว่าเป็นการทำไม้นอกเขตห้วยขาแข้ง และชาวบ้านแอบไปตัด โดยมีผู้ใหญ่จากอำเภอลานสักหนุนหลัง สืบพยายามที่จะอธิบายถึงปัญหาอันยุ่งยากที่เขาและลูกน้องต้องประสบ แต่เขาไม่มีโอกาสชี้แจง เพียงแต่ได้รับคำบอกสั้นๆ ว่า "คุณต้องทำงานหนักขึ้นกว่าเดิมอีก"
สืบโกรธมาก และตอบกลับไปว่า "ผมทำงานหนักกว่านี้ไม่ได้อีกแล้ว นอกจากว่าท่านจะยืดเวลาหนึ่งวันให้ยาวไปกว่านี้ และผมไม่อาจบอกคนของผมให้ทำงานหนักกว่านี้ได้อีกแล้ว สัปดาห์ที่ผ่านมาพวกเขาแทบจะไม่ได้หลับไม่ได้นอนเลย"
สืบกลับออกมาด้วยความรู้สึกหนักอึ้งและถูกกดดัน เขาบอกว่าเหตุการณ์ครั้งนี้ยิ่งตอกย้ำให้เขาเชื่อมั่นว่า ความพยายามแทบเป็นแทบตายของเขานั้น ไม่ได้รับการตอบสนองจากใครทั้งสิ้น เขารู้สึกสิ้นหวังกับระบบราชการ เขาไม่ได้ภูมิใจกับการเป็นข้าราชการอีกต่อไป เขารูู้ว่าเขาไม่อาจจะทำอะไรให้มากกว่านี้แล้ว
เขาบอกคนใกล้ชิดว่า "ทีนี้ผมแน่ใจแล้วว่า ผมกำลังต่อสู้อย่างโดดเดี่ยว ผมไม่อาจจะคาดหวังจากใครได้อีกต่อไป"
ภายหลังเหตุการณ์ในวันนั้น โด่ง น้องชายของเขาสังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลงของพี่ชายว่า
"ตั้งแต่วันนั้นแกเสียใจมาก ปกติเวลากลับบ้านแกจะมากินข้าวด้วยกัน แต่ระยะหลังไม่กินอะไรเลย แกซื้อมาม่าเป็นโหล สามมื้อกินแต่มาม่าเหมือนอยู่ในป่า กำลังใจไม่ค่อยมี ดูแกเครียดมาก ผอมลงไปเยอะ มีครั้งหนึ่งแกเอามีดทิ่มทะลุโต๊ะเสียงดัง แล้วบ่นว่า ทำอะไรมันไม่ได้ ก่อนตายก็พูดว่า โด่ง พี่ไม่ไหวแล้ว"
หนึ่งอาทิตย์ก่อนเกิดเหตุ เจ้าหน้าที่จับพรานล่าสัตว์ได้ของกลางจำนวนมาก มีหัวค่างหลายหัว พร้อมปลอกกระสุนที่ใช้ล่า เมื่อเจ้าหน้าที่นำซากสัตว์เหล่านี้มาที่สำนักงานเขตฯ สืบลงมาดูด้วยความเครียดสุดขีด เพราะก่อนหน้านี้ลูกน้องของเขาคนหนึ่งก็ถูกลอบยิงที่ลำห้วยขาแข้ง สืบโมโหมากถึงกับตะโกนออกไปว่า "ถ้ามึงจะยิงลูกน้องกู มึงมายิงกูดีกว่า"
ด้วยความที่ต้องรับแรงกดดันหลายๆ ด้าน และเป็นการเรียกร้องต่อหน่วยงานภาครัฐให้ใส่ใจต่อการอนุรักษ์ธรรมชาติอย่างแท้จริง สืบจึงตัดสินใจประท้วงด้วยการฆ่าตัวตายด้วยอาวุธปืนในห้องนอนห้องนี้
วันที่ 31 สิงหาคม พ.ศ. 2533 สืบยังคงปฏิบัติงานตามปกติ และได้เตรียมจัดการทรัพย์สินที่หยิบยืมและทรัพย์สินส่วนตัว และอุทิศเครื่องมือเครื่องใช้ในการศึกษาวิจัยด้านสัตว์ป่าให้แก่สถานีวิจัยสัตว์ป่าเขานางรำ สั่งให้ตั้งศาลเคารพดวงวิญญาณเจ้าหน้าที่ที่เสียชีวิตในการรักษาป่าห้วยขาแข้ง ในช่วงหัวค่ำของสืบยังคงปฏิบัติตัวพูดคุยกับเจ้าหน้าที่ตามปกติดั่งเช่นเคยทำ ครั้นช่วงดึกสืบขอลากลับไปบ้านพัก โดยกลับไปเตรียมจัดการทรัพย์สินที่เหลือและได้เขียนจดหมายหกฉบับ มีเนื้อหาสั้นๆชี้แจงการฆ่าตัวตาย จนกระทั่งเช้ามืดวันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2533 มีเสียงปืนดังขึ้นจากบ้านพักของสืบหนึ่งนัด จนกระทั่งช่วงก่อนเที่ยงของวันจึงได้มีเจ้าหน้าที่ของกรมฯ เข้าไปดู ซึ่งก่อนหน้าเข้าใจว่าสืบไม่สบาย และเมื่อเข้าไปภายในห้องจึงพบร่างของสืบนอนตะแคงข้าง ห่มผ้าเรียบร้อย พอเข้าไปใกล้จึงได้เห็นอาวุธปืนตกอยู่ข้างๆ และเห็นบาดแผลที่ศีรษะด้านขวา ใช่!! สืบได้จบชีวิตลงแล้วอย่างสงบ
สองสัปดาห์ต่อมา ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่จึงประชุมกำหนดมาตรการป้องกันการบุกรุกป่าห้วยขาแข้ง ทั้งที่ก่อนหน้านี้ สืบได้พยายามขอให้ประชุมมาแล้วหลายครั้ง จึงมีผู้กล่าวว่า ถ้าไม่มีเสียงปืนในวันนั้น ก็คงไม่มีการประชุมดังกล่าว
"เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง" เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าขนาดใหญ่แห่งหนึ่งในประเทศไทย มีพื้นที่ติดต่อกับเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรในพื้นที่จังหวัดตากและกาญจนบุรี ที่อยู่ทางทิศตะวันตก ถือเป็นหนึ่งในหัวใจหลักของผืนป่าตะวันตกของประเทศไทย และเป็นผืนป่าที่ยังคงความอุดมสมบูรณ์ที่สุดแห่งหนึ่งของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกทางธรรมชาติ โดยองค์การยูเนสโกเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2534 มีลักษณะเป็นผืนป่าที่มีความยาวจากเหนือจรดใต้ วัดเป็นเส้นทางตรงมากกว่า 100 กิโลเมตร มีพื้นที่กว่า 1,737,587 ไร่ แต่ได้ผนวกรวมเพิ่มขึ้นอีก 2 ครั้ง จนขยายเป็นประมาณ 1,800,000 ไร่ ในปัจจุบัน ทางเหนือติดกับอุทยานแห่งชาติแม่วงก์ ในพื้นที่จังหวัดนครสวรรค์ และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุ้มผาง รวมถึงเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร ในจังหวัดตากและกาญจนบุรี และทิศใต้ติดกับอุทยานแห่งชาติเขื่อนศรีนครินทร์ จังหวัดกาญจนบุรี รวมถึงอุทยานแห่งชาติพุเตย จังหวัดสุพรรณบุรี มีเพียงพื้นที่ด้านทิศตะวันออกเท่านั้นที่อยู่ติดกับชุมชน 3 อำเภอ คือ อำเภอบ้านไร่, อำเภอลานสัก และอำเภอชุมพร จังหวัดชุมแพร
เดิมทีเป็นผืนป่าที่ได้รับสัมปทานให้ตัดไม้ แต่กลับไม่เคยถูกบุกรุก จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2508 จึงเริ่มมีการสำรวจทางวิชาการอย่างจริงจัง และได้รับการประกาศให้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเมื่อปี พ.ศ. 2515 เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าลำดับที่ 5 ของไทย ลักษณะภูมิประเทศมีทั้งเทือกเขาและที่ราบ โดยเป็นแนวเขาของเทือกเขาถนนธงชัยและตอนเหนือของเทือกเขาตะนาวศรี มีความหลากหลายทั้งภูมิประเทศ, ภูมิอากาศ และความชื้น อันเป็นที่มาของความหลากหลายทางชีวภาพ จนกล่าวได้ว่าที่นี่มีป่าเกือบทุกประเภท ยกเว้นป่าชายเลนและป่าชายหาด หรือป่าพรุน้ำจืด เท่านั้น โดยเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งถือเป็นพื้นที่เงาฝน เนื่องจากเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรที่อยู่ทิศตะวันตกเป็นพื้นที่ๆ สูงกว่าระดับน้ำทะเล ดังนั้นเมื่อฝนมาปะทะที่ด้านทิศตะวันตก รวมถึงตะวันตกเฉียงใต้ ก็จะตกที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรโดยข้ามเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งไป จึงทำให้ป่าที่นี่ส่วนใหญ่ไม่ใช่ป่าดิบ แต่เป็นป่าเบญจพรรณ โดยเฉพาะป่าไผ่
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง ยังเป็นต้นน้ำของแหล่งน้ำสำคัญ 3 สาย คือ ลำน้ำทับเสลา ซึ่งไหลลงสู่อ่างเก็บน้ำทับเสลา และไหลลงสู่แม่น้ำสะแกกรังจนกระทั่งลงสู่แม่น้ำเจ้าพระยา, ลำน้ำห้วยขาแข้งไหลลงสู่เขื่อนศรีนครินทร์ และลำน้ำแม่กลอง–อุ้มผาง ที่ไหลจากจังหวัดกาญจนบุรีและตาก ซึ่งเป็นแหล่งสำคัญในการผลิตไฟฟ้ารวมถึงน้ำประปาในภาคตะวันตกและกรุงเทพมหานคร
ความหลากหลายทางชีวภาพของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยสำคัญของสัตว์ป่าหายากหลายชนิด บางชนิดอยู่ในสถานะใกล้สูญพันธุ์ เช่น สมเสร็จ, เก้งหม้อ, เลียงผา, กระทิง, วัวแดง, ควายป่า ซึ่งเป็นแหล่งที่อยู่ทางธรรมชาติแห่งสุดท้ายแล้วในประเทศไทย อีกทั้งยังเป็นแหล่งอาศัยของเสือโคร่งที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย และได้แพร่ขยายไปยังพื้นที่ป่าใกล้เคียงกันด้วย
หลังจากได้ความรู้มากมายจากที่นี่แล้วเราก็ขอกลับไปพักร่างที่บ้านอิงน้ำก่อนที่จะไปเดินถนนคนเดินกันต่อในยามค่ำคืน เพื่อหาของอร่อยทานกันตามคอนเซ็ปเอวหนาของพวกเรา
ตกเย็นเรามาเดินเล่นกันที่ตลาดเก่าโบราณ ตรอกโรงยา ซึ่งตั้งอยู่ตรงชุมชนเก่าแก่ริมแม่น้ำสะแกกรัง อ.เมืองอุทัยธานี
สมัยก่อน จ.อุทัย เป็นเมืองท่าข้าว มีชาวไทยชาวจีนล่องเรือผ่านไปมาในแม่น้ำเจ้าพระยา ระหว่างปากน้ำโพและกรุงเทพฯ ชาวไทยและชาวจีนมักแวะมาที่ชุมชนริมฝั่งแม่น้ำสะแกกรังเพื่อซื้อข้าวและแลกเปลี่ยนสินค้ากันอย่างต่อเนื่อง จนชาวจีนเรียกชุมชนนี้ว่า เซ็กเกี๋ยกั้ง
การค้าขายข้าวที่ชุมชนริมแม่น้ำสะแกกรังเติบโตขึ้นเรื่อยๆ จนที่นี่กลายมาเป็นที่อยู่อาศัยและที่ทำมาหากินแหล่งใหญ่ของชาวจีนอพยพที่เข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่ในเมืองอุทัยธานีตั้งแต่สมัย พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ด้วยลักษณะของชุมชนที่ขยายใหญ่ขึ้นจากการค้าขาย พื้นที่แห่งนี้จึงมีความสัมพันธ์กับคนอุทัยอย่างแน่นแฟ้น เช่น เป็นแหล่งทำมาหากินของพ่อค้าแม่ค้า เป็นศูนย์กลางร้านอาหารจีนทั้งคาว หวาน ขนมเจ้าอร่อยอยู่หลายร้าน รวมทั้งเป็นสภากาแฟที่เป็นที่ชุมนุมกันของพ่อค้าชาวจีน ชาวไทย มาพูดคุยสังสรรค์กัน อ่านหนังสือพิมพ์ หรือเล่นดนตรีร่วมกัน ช่างเป็นที่ที่สร้างสัมพันธภาพที่ดีระหว่างกันเสียจริงๆ
ตรอกโรงยา เคยเป็นสถานที่สูบฝิ่นถูกต้องตามกฎหมาย ในแต่ละวันมีชาวบ้านเข้ามาสูบฝิ่นเป็นจำนวนมาก จนทำให้เกิดมีการค้าขายอย่างคึกคัก จวบจนกระทั่งในสมัย จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ได้มีกฎหมายออกมาให้ยกเลิกการสูบฝิ่น จึงส่งผลทำให้ตรอกโรงยาซบเซาลงเนื่องจากผู้คนที่เคยอยู่อาศัยที่นี่ได้อพยพไปอยู่ที่อื่นกันหมด
แม้ปัจจุบันตรอกโรงยาจะไม่ได้คึกคักเหมือนเมื่อครั้งอดีต แต่ยังคงมีวิถีชีวิตของชาวบ้านที่ยังคงมีการค้าขายหลงเหลืออยู่ ชาวอุทัยจึงได้ฟื้นฟูชุมชนนี้ขึ้นมาอีกครั้งด้วยการจัดให้มีถนนคนเดิน ในทุกวันเสาร์ เวลา 16.00 - 20.30 น. เพื่อปลุกสัมพันธภาพที่ดีต่อกันระหว่างชุมชนให้หวนกลับมาอีกครั้งหนึ่ง
ความยาวของถนนคนเดินไม่ยาวมากนัก ประมาณ 100 เมตร สองข้างทางเต็มไปด้วยของขาย ของกิน เสื้อผ้า ทำให้เมืองอุทัยอันเงียบสงบดูมีความเคลื่อนไหวไปชั่วขณะ แม้เพียงเวลาสั้นๆ ที่พ่อค้าแม่ขายได้กอบโกยรายได้ และรอยยิ้มของคนเดินถนนที่มีให้แก่กันแม้แต่คนแปลกหน้า ก่อนที่ทุกอย่างจะกลับสู่ความเงียบสงบในยามค่ำคืน
ยืนมองวัดโบสถ์จากบนสะพาน สวยงามมากด้วยการสะท้อนเงาจากวัดบนแม่น้ำสะแกกรัง ก่อนเข้ารีสอร์ทจึงขอบันทึกภาพความงามของวัดในยามค่ำคืนกันบ้าง น่าจะได้มุมขลังๆ จากวัดไม่มากก็น้อย
แล้วเจอกันพรุ่งนี้ กับการตามล่าไข่แดงในวันรุ่งขึ้น ดูซิว่าจะตื่นทันไหม