ที่จังหวัดสุโขทัย นอกจากจะมีอุทยานประวัติศาสตร์ฯ ที่ได้รับการแต่งตั้งเป็นมรดกโลกเป็นสถานที่ท่องเที่ยวยอดฮิตประจำจังหวัดแล้ว ยังมีวัดและโบราณสถานอื่นๆ อีกมากมาย อย่างเช่น “วัดศรีชุม” และ “วัดพระพรายหลวง” ซึ่งตั้งอยู่ห่างออกจากจากเขตกำแพงเมืองเก่าไปเพียงเล็กน้อย ซึ่งทั้งสองวัดนี้เป็นโบราณสถานที่มีความสำคัญไม่แพ้ที่อื่นๆ เลยทีเดียว ซึ่งถ้าหากเราอยากจะทราบเรื่องราวในอดีต อยากจะรู้ถึงประวัติศาสตร์ความเป็นมา เราก็ต้องเข้าไปสัมผัสให้ถึงที่ให้เห็นด้วยตาของเราเองถึงจะถูก

เริ่มต้นกันที่ “วัดศรีชุม” กันก่อน ซึ่งตั้งอยู่ในบริเวณที่มีคูน้ำล้อมรอบด้านนอกของเขตกำแพงเมืองเก่าสุโขทัย และนับเป็นวัดที่มีความแปลกไม่เหมือนวัดอื่นๆ เพราะผนังของมณฑปหลังนี้มีความหนามากเนื่องจากมีการก่ออิฐเป็นกำแพง 2 ชั้น ที่ผนังด้านใต้ของมณฑปมีช่องบันไดเป็นขั้นๆ ที่จะนำไปสู่ยอดของมณฑป ภายในช่องกำแพงมีภาพเขียนฝาผนังที่จารึกตัวอักษรไทยโบราณและภาพเขียนชาดกจำนวนกว่า 50 ภาพ ที่มีอายุกว่า 700 ปี และเป็นที่น่าเสียดายที่ภาพเขียนเหล่านี้เลอะเลือนไปเกือบหมดแล้ว ปัจจุบันประตูทางเข้าอุโมงค์นี้ได้ถูกปิดไว้และไม่มีการให้เข้าชมแล้ว เนื่องจากที่ผ่านมามีนักท่องเที่ยวมาขีดเขียนฝาผนังทำให้เกิดความเสียหายเป็นอย่างมาก และความสำคัญอีกอย่างหนึ่งของวัดศรีชุมแห่งนี้ก็คือ “พระอจนะ” พระพุทธรูปปูนปั้นขนาดใหญ่ปางมารวิชัย ที่มีหน้าตักกว้างถึง 11.3 เมตร ซึ่งมีเรื่องราวเล่าขานกันมาว่า เป็น “พระพูดได้” ซึ่งเรื่องราวนี้ก็ได้ปรากฏอยู่ในตำนานของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช คราวที่พระองค์ต้องนำทัพไปตีเมืองเชลียง และได้มีการมาชุมนุมทัพกันที่วัดแห่งนี้ และด้วยการรบครั้งนั้นนับเป็นการรบกับคนไทยด้วยกัน เหล่าทหารจึงขาดกำลังใจในการรบ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช จึงได้วางแผนสร้างกำลังใจให้กับทหาร โดยการให้ทหารคนหนึ่งปีนบันไดขึ้นไปทางด้านหลังองค์พระและพูดให้กำลังใจแก่เหล่าทหารที่จะต่อสู้ ด้วยเหตุนี้จึงเกิดเป็นตำนาน "พระพูดได้" ที่วัดศรีชุมแห่งนี้ และ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ยังได้มีการทำพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาขึ้นที่วัดแห่งนี้อีกด้วย ส่วนสาเหตุที่ทำให้เกิดการเข้าใจผิดคิดว่าพระพูดได้นั้นเกิดจาก ที่บริเวณผนังด้านข้างของพระอจนะมีช่องเล็กๆ ถ้าหากใครได้เข้าไปในบริเวณนั้นและเปล่งเสียงพูดออกมา เสียงจะดังกังวาลอยู่ภายในมณฑป คล้ายกับว่าพระอจนะพูดได้นั่นเอง

หลังจากเดินชม และถ่ายภาพพระอจนะในมุมต่างๆ จนอิ่มเอมกันเต็มที่แล้ว เราก็ไปต่อกันที่ “วัดพระพายหลวง” โบราณสถานที่สำคัญอีกแห่งหนึ่ง ซึ่งตั้งอยู่ตรงข้ามกันกันวัดศรีชุมนี่เอง สำหรับวัดพระพายหลวงแห่งนี้ นับเป็นโบราณสถานที่เก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งคือ “ปรางค์สามองค์” ซึ่งก่อด้วยศิลาแลงและฉาบด้วยปูนปั้น ซึ่งรูปแบบขององค์พระปรางค์ หน้าบรรณ และภาพปูนปั้นเป็นศิลปะแบบบายน ตั้งอยู่บนฐานเดียวกัน ปัจจุบันมีองค์ปรางค์ด้านทิศเหนือเท่านั้นที่ยังคงความสมบูรณ์อยู่ และที่วัดพระพายหลวงแห่งนี้ยังนับเป็นหลักฐานที่บ่งบอกได้ว่า ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 18 ก่อนเข้าสู่สมัยสุโขทัยนั้น ดินแดนแห่งนี้นับเป็นเขตเหนือสุดของไทยที่อารยธรรมขอมสามารถแผ่อิทธิพลมาถึง ซึ่งสาเหตุที่เป็นเช่นนั้นเนื่องจากมีการสันนิษฐานว่า ในอดีตวัดพระพายหลวงแห่งนี้คงเป็นเทวสถานในศาสนาฮินดู เนื่องจากพบชิ้นส่วนของเทวรูปและฐานศิวลึงค์ ซึ่งต่อมาได้มีการดัดแปลงให้เป็นศาสนสถานเพราะมีการค้นพบพระพุทธรูปนาคปรกทำด้วยหินทราย นอกจากนี้ยังพบชิ้นส่วนด้านล่างขององค์พระที่มีลักษณะเหมือนกับพระพุทธรูปที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 กษัตริย์ขอมโปรดให้สร้างขึ้นและนำไปประดิษฐานตามหัวเมืองต่างๆ และหลังจากที่เราได้เดินชมไปโดยรอบบริเวณ เราก็สามารถสัมผัสได้ถึงความยิ่งใหญ่ ความสวยงามของศิลปะในแบบเขมรบายน และความยิ่งใหญ่ของอาณาจักรไทยในอดีต

ระหว่างเราได้เดินเที่ยวชมโบราณสถานต่างๆ ในเขตเมืองเก่าสุโขทัย เราสังเกตุได้อย่างหนึ่งว่า สถานที่ท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์แห่งนี้ได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติเป็นอย่างมาก ทั้งที่มากันแบบเป็นกลุ่มใหญ่พร้อมไกด์ทัวร์นำเที่ยว และยังมีนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติอีกหลายคนที่นิยมเช่าจักรยานใช้เป็นพาหนะเที่ยวชมไปรอบๆ บริเวณ ซึ่งกลับกลายเป็นพวกเราคนไทยเองเสียอีก ที่ไม่ค่อยให้ความสำคัญหรือให้ความสนใจในการท่องเที่ยวโบราณสถานเหล่านี้ และคงนับเป็นเรื่องที่น่าเสียดายเป็นอย่างยิ่ง ถ้าหากพวกเราคนไทยซึ่งน่าจะเป็นคนที่รู้ประวัติศาสตร์ชาติเราเองดีที่สุด กลับตอบคำถามต่างๆ ของชาวต่างชาติไม่ได้

- ค่าธรรมเนียมในการเข้าชมวัดศรีชุมและวัดพระพายหลวง คนไทย 20 บาท ชาวต่างชาติ 100 บาท ซึ่งเก็บแยกจากค่าเข้าอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย

- วัดศรีชุม วัดพระพายหลวง และโบราณสถานในเมืองเก่าสุโขทัย เปิดให้เข้าชมทุกวัน เวลา 7.30-17.30 น.  

- ในบริเวณใกล้เคียงกันยังมีโบราณสถานอื่นๆ ที่น่าสนใจมากมาย เช่น เตาเผาเครื่องสังคโลก วัดเตาทุเรียง หอพระพุทธสิริมารวิชัย เป็นต้น

- เนื่องจากในบริเวณโบราณสถานเหล่านี้เป็นพื้นที่โล่งกว้าง มีร่มเงาต้นไม้ใหญ่น้อย แนะนำให้เตรียมอุปกรณ์กันแดด เช่น ร่ม หมวก แว่นกันแดด ไว้ด้วยก็จะดี

ที่อยู่ : ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย 64000

GPS :
- วัดศรีชุม 17.02691, 99.69364
- วัดพระพายหลวง 17.02912, 99.70040

เบอร์ติดต่อ : 055 697 527 แฟกซ์ : 055 697 310

Website : http://www.sukhothai.go.th/tour/tour_01.htm

เวลาทำการ : 7.30-17.30 น. ทุกวัน

ค่าธรรมเนียม : ชาวไทย 20 บาท ชาวต่างชาติ 100 บาท

ช่วงเวลาแนะนำ : ช่วงเช้าหรือช่วงเย็น เนื่องจากบริเวณโดยรอบมีร่มไม้ใหญ่น้อย ช่วงกลางวันแดดจะร้อนมาก

ไฮไลท์ : พระอจนะ พระพุทธรูปองค์ใหญ่ ซึ่งเป็นที่มาของตำนานพระพูดได้ / พระปรางค์ของวัดพระพายหลวง ความงดงามของศิลปะแบบบายน

กิจกรรม : : เดินเที่ยวชมโบราณสถาน และศึกษาประวัติศาสตร์ความเป็นมาของอาณาจักรสุโขทัย

อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยนั้นตั้งอยู่ห่างจากตัวอำเภอเมืองสุโขทัยไปประมาณ12 กิโลเมตรโดยใช้ทางหลวงหมายเลข12 เส้นเดียวกันกับที่ใช้เดินทางไปจังหวัดตากและเมื่อผ่านเข้าเขตเมืองเก่าให้วิ่งรอบเขตกำแพงเมืองเก่า หรือเขตอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ซึ่งจะมีป้ายบอกทางไปยังวัดศรีชุม ซึ่งอยู่ทางด้านทิศเหนือ ส่วนวัดพระพายหลวงตั้งอยู่ฝั่งตรงข้าม ใกล้กับวัดศรีชุม